Czy istnieje szkoła idealna? Zapewne nie, ale istnieją placówki, które się do tego ideału zbliżają. Jednym z takich miejsc jest szkoła Summerhill.

Powstała już prawie sto lat temu, bo w 1921, Summerhill to pierwsza demokratyczna szkoła na świecie. Została założona przez Alexandra Sutherlanda Neilla, jednego z najwybitniejszych pedagogów naszych czasów. Na świecie istnieje dziś już ponad 200 szkół, które opierają się na koncepcji pedagogicznej stworzonej przez Neilla.

Szkoła Summerhill to przede wszystkim społeczność demokratyczna, w której tak dziecko, jak i dorosły, posiada takie samo prawo do głosowania i decydowania o tym, co dzieje się w szkole. Każdy wychowanek rozwija się tu we własnym tempie i ma możliwość odkrywania swoich zainteresowań.

A.S. Neill lubił mawiać: „Celem życia jest znalezienie szczęścia, co jest równoznaczne z odkryciem własnych pasji i zainteresowań. Edukacja powinna być przygotowaniem do takiego życia”.

Podsumowanie swojego podejścia i swoich koncepcji zawarł w książce “Nowa Summerhill”, którą niedawno miałem okazję przeczytać. Poniżej dzielę się z wami najcenniejszymi wnioskami oraz cytatami z jej lektury.

Dzieci i dzieciństwo

• “Trudne dziecko to dziecko nieszczęśliwe, walczące z samym sobą; a w konsekwencji z całym światem.”
• “Brak strachu jest najwspanialszą rzeczą, jaka może się dziecku przytrafić.”
• Dzieci nie są leniwe, są aktywne przez cały dzień. Lenistwo pojawia się tylko wtedy, gdy są zmuszane do robienia czegoś, czego nie chcą robić.
• “Trudne” dzieci są problematyczne najczęściej z powodu braku miłości. Dzieci są przede wszystkim egoistami i jeśli ich potrzeba uwagi i miłości nie jest zaspokojona, sięgają po antyspołeczne zachowania. Skłonności do przemocy powinny być leczone miłością, a nie nienawiścią.
• Dzieci są w naturalny sposób egoistyczne. Altruizm przychodzi później, o ile dziecko nie było karane za swój egoizm. Jeśli było, musiało wyprzeć ten egoizm, zanegować go, a co za tym idzie – nigdy nie mogło w pełni wyrazić swojej potrzeby bycia egoistą. W ten sposób dziecko staje się egoistą na całe życie – niespłnione pragnienie dalej żyje w podświadomości.
• Gdy dziecku pozwala się żyć zgodnie ze swoim egoizmem, w końcu w sposób naturalny ten egoizm przekształca się w altruizm.
• Dla dorosłych zabawa to strata czasu i dlatego ignorują oni fakt, że zabawa jest nieodłączną częścią dzieciństwa.
• Każde dziecko powinno mieć możliwość oddania się w pełni zabawie tak często i tak długo, jak ma na to ochotę. “Dzieciństwo to okres zabawy i każdy system społeczny, który ignoruje tę prawdę, wychowuje dzieci nieprawidłowo.”
• Największą bolączką naszej cywilizacji jest to, że nasze dzieci są wychowywane na dorosłych zanim jeszcze osiągnęły dojrzałość.

Szkoły i edukacja

• Największą reformą jakiej wymagają szkoły jest usunięcie przepaści jaka dzieli dzieci i dorosłych.
• “Szkoła mogłaby być oceniana po wyrazie twarzy jej uczniów, a nie po wynikach egzaminów.”
• Neill porównuje tradycyjną szkołę do wojska, ukazując często zaskakujące podobieństwa między jednym i drugim.
• Nauczyciele obawiają się, że gdy będą zachowywać się jak ludzie, utracą autorytet. Chowają się za swoją wzniosłością i budzą strach u dzieci.
• Nowoczesne metody nauczania są dużo mniej istotne niż większość ludzi sądzi, ponieważ dziecko, które chce się czegoś nauczyć, nauczy się tego bez wględu na wykorzystywane metody.
• Dzieci w szkołach tradycyjnych są urabiane, aby zachowywały się dobrze. Są grzeczne, ponieważ są zmuszane do hamowania swoich impulsów. Gdy trafiają do wolnej szkoły, zachowują się na początku aspołecznie, bo znikają zahamowania. To dla nich czas i przestrzeń na wyzbycie się nagromadzonych i wypartych emocji.
• “Najlepsi nauczyciele to ci, którzy śmieją się ze swoimi uczniami, a najgorsi to ci, którzy śmieją się ze swych uczniów.”

Wolność i demokracja

• “Nie można mówić o wolności, jeśli dzieci nie mają całkowitej swobody w rządzeniu życiem swej społeczności. Tam, gdzie jest szef, nie ma prawdziwej wolności.”
• Niektórzy entuzjaści wolności dzieci idą w drugą skrajność, oczekując, że dorośli nie powinni w ogóle ingerować w tą wolność (np. chowając niebezpieczne narzędzia). “Cały ruch na rzecz wolności jest zaprzepaszczany i lekceważony, ponieważ zbyt wielu orędowników wolności nie stąpa twardo po ziemi.”
• Z demokracją nie powinno się czekać aż do dorosłości – wtedy to już nie jest demokracja. Podejmowanie decyzji i wyrażanie własnej opinii to umiejętności, które powinny być rozwijane od dziecka.
• Podczas głosowań w szkole Sumerhill każdy ma jeden głos, włącznie z nauczycielami i osobami zarządzającymi szkołą. Głos założyciela liczy się tak samo jak głos 7-latka.

Inne

• Neill wyróżniał się wśród pionierów nowych trendów edukacyjnych tym, że bardziej dbał o psychologię niż o edukację.
• Gra to nie to samo co zabawa – gra ma cel, polega na rywalizacji i można w niej przegrać lub wygrać. Dzieci gdy mają wybór to wybierają zabawę, która znacznie bardziej angażuje wyobraźnię i nie musi być związana z rywalizacją. Dzieci nie mają potrzeby rywalizowania i wygrywania.
• Neill jest zdecydowanym przeciwnikiem cenzurowania książek bez względu na wiek. Dzieci nie powinny być “chronione” przed wiedzą np. o seksie.
• “Przekleństwem ludzkości jest zewnętrzny przymus, bez względu na to, czy pochodzi od papieża, państwa, nauczyciela czy rodziców. To wszystko faszyzm.”
• W relacjach z dziećmi ważne jest poczucie humoru – skraca dystans, jest oznaką przyjacielskości, równości, braterstwa.
• Gdy pokazujemy dzieciom jak wszystko działa i w jaki sposób mają robić określone rzeczy – odbieramy im radość życia, odkrywania i pokonywania przeszkód.
• “Jeżeli ktoś jest uczony, że pewne sprawy są grzeszne, to jego miłość do życia musi się zmienić w lęk i nienawiść.”
• “Dzieci kochają nie tyle mnie, co moje niewtrącanie się do ich spraw.”
• “Przez ustawiczne poprawianie dzieci wyrabiamy w nich poczucie niższości i ranimy ich godność osobistą.”
• “Wszelkie nagrody, egzaminy, wyróżnienia blokują właściwy rozwój osobowości.”

I na koniec – moja ulubiona myśl:

“Moje przesłanie brzmi: rozwój emocjonalny dziecka jest nieskończenie bardziej ważny niż jego rozwój intelektualny.”

Sam bardzo głęboko utożsamiam się z tymi słowami. Co dziecku po ogromnej wiedzy, skoro niewykształcone poczucie własnej wartości czy brak asertywności nie pozwolą mu zrobić z niej odpowiedniego użytku? Zadbajmy w pierwszej kolejności o to, by nasze dzieci były szczęśliwymi, świadomymi ludźmi. Wtedy wszelkie problemy z nauką samoistnie znikną.